-Adana şehir merkezindeki Adana Fen Lisesi tarihi taş binası Fransız işgalinde karargah olarak kullanıldı.
-Türk insanı kuvayı milliye saflarında birleşerek işgalcilere karşı mücadele verdi.
-5 Ocak 1922 günü Türk bayrağı Adana’da dolaştırıldı.
Osmanlı'nın son döneminde Çukurova'da yaşanan tarihi seyretmek
mümkün olsaydı nice ibretli olaylara şahit olabilirdik.
-Ermeniler, Kilikya Ermeni Devleti'ni kurabilmek amacıyla 1909
yılı Nisan ayında Adana'da olaylar çıkardılar. Hıncak Partisine bağlı Ermeni
komitacılar ve onların lideri çiftlik sahibi Karabet GÖKDERELİYAN'ın
bütün planlan aksi sonuçlar verdi. Olaylarda 20.000'i aşkın insan öldü
Yabancı gemiler Akdeniz'den müdahale yapamadı. Karaisalı'dan Adana'ya
gelen redif askerleri duruma müdahale ettiler, daha sonra Selanik'ten de
askerler Adana'ya geldi. Olaylara devlet güçleri müdahale etti. Ermenilerin
kayıpları büyük oldu. Olaylardan sonra Ermeni yetim kız çocuklan için
şehrin kuzeyinde EYTAMHANE adında Fransa'nın destekleriyle bir okul
açıldı. Aynı okul TAŞBİNA'da halen adana Fen Lisesi eğitimini
sürdürmektedir.
-Amerikalılar, 1860'lı yıllardan başlayarak Tarsus, Adana merkez
Tepebağ'da, Haçin (Saimbeyli) vadisinde okullar açtılar. Amerikan yanlısı
insan yetiştirmeye büyük önem verdiler. Fransızlar, Adana şehir merkezinde
2.000 öğrenciye burs veriyor, kendi yanına çekiyordu. İspanyollar Adana ve
Kadirli başta olmak üzere pek çok yerde Cizvit okullar açtılar. Türkleri
kendi dininden uzaklaştırıp, Hıristiyan yapma "kimlik değiştirme"
çalışmalarını hızlandırdılar.
-Almanlar, 1910'lu yıllarda Adana'dan demiryolu yapım
çalışmalarını sürdürürken, Düldül dağı eteklerinde Haruniye'de Alman
Koleji açarak, yoksul ama yetenekli köylü çocuklarını "Almanlaştırma"
çalışmalarını sürdürdüler.
ABD'de 1860Tı yıllarda süren iç savaş dolayısiyle Avrupa'ya ham
pamuk sevkıyatı durmuş, Fransa başta olmak üzere batılı ülkeler
Çukurova'yı kontrol ve pamuk üretimini hızlandırmayı kendi devlet
politikaları olarak benimsemişlerdi. Fransa, Çukurova pamuğunu üretim ve
kontrol çalışmalarında başı çekiyordu. 1880'li yıllarda Mersin-Adana
demiryolunu bu amaçla yapmış, Adana şehir merkezine önemli yatırımlar
yapmıştı. Osmanlı'nın çöküş yıllarında Adana şehir merkezinde yabancılar
ve onlarla işbirliği yapan azınlıkların çok sayıda çiftlik, fabrika ve iş yeri
vardı. Ticaret, ekonomi, eğitim yabancıların kontrolüne girmiş gibiydi.
-Fransa'nın 1918 yılı Aralık ayı sonlarında başlayan Kilikya'yı
Kontrol(İşgal) harekatının uzun bir geçmişi ve "özel amaçlan" olduğu
belliydi. Fransız Kontrol kumandanı Albay Bremond, Âdana'ya girdiği
günlerde Lise'deki Türk bayrağını indirtmiş, Müslüman topluluklara ( Kürt,
Çerkez, Arap vd.) kendi dillerinde eğitim hakları verildiği açıklanmış...
Çukurova'nın Türk varlığı yok edilmek istenmiştir. Bremond'un çantasında,
1913 yılında Osmanlı'nın borçlan karşılığı Fransa'ya rehin olarak gösterdiği
Mercimek / Anavarza Devlet Çiftliği'ne doğrudan sahiplenme amaçlarının
önemli olduğunun yazılı olduğu belgeler vardı.
-Fransa'nın "Çukurova'yı kontrol" veya "İşgal" projesi 1918-1922
yıllan arası Türk insanının unutulmaz acı ve gözyaşları dökmesine sebep
oldu. Adana çıkışındaki Ermeni Bezdikyanlar ailesinin çiftlik binasında
Türklerin topluca öldürülmesi... Çaldağı eteğindeki Camili Köyü'nün,
Assuri Hevaca Abdullah'ın çiftliğinde toplanan Ermeni komitacılar
tarafından yakılarak haritadan silinmesi, yüzlerce Türk insanın topluca
öldürülmesi... Kozan'da fırınlarda Türklerin yakılması... Haçin
(Saimbeyli'de) esir alınan Türklere uygulanan işkence ve öldürmeler
Çukurova'nın çakıl taşlarında iz bırakan kara lekeler olarak kaldı.
Çukurova'daki Kuvayi milliye veya Kurtuluş Savaşı mücadelesi sonunda
"en tehlikeli şartlarda bile Türk insanının ulusal birliği koruyabildiği"
gerçeğini hatırlatır. Arap, Arap uşağı veya Nusayri olarak bilinen insanların
içinden çıkan Şeyh Cemil Efendi'nin Adana'nın Akkapı mahallesindeki
konağını Türkistanlı mücahitlerin koruduğunu, işgalin en acı günlerinde
Adana'da Türk-Arap işbirliğinin oldukça güçlü olduğunu öğreniyoruz. Keza
Osmanlı'nın son zamanlarında İran dağlarından Çukurova'ya gelerek
Kiremithane'ye yerleşen Kürt Molla Nasrullah'ın emrindeki yüzlerce aşiret
süvarisi ile birlikte Kuvayi Milliye'nin en önemli saflarında çarpıştığını
öğreniyoruz. Çukurova'lı köylülerin sık sık kullandığı bir deyimle
"gel iç (ayrık) otları temizlenir" sözleri ne kadar doğru... Çukurova'nın çakıl
taşlarını örten ayrık otları defalarca temizlenmiş... Bu coğrafyayı vatan
yapan insanların özverileri sayesinde "renkli mozaik" olmuş, "parlak bir
ışık
1
' olarak yurdumuzu aydınlatmıştır... Tarihi ve kültürel kimliğimiz ve
zenginliğimiz de böylece sağlam temellere dayandırılmıştır.
KAYNAK ve DİPNOTLAR
1. Bu husuta bak. William Burchardt BARKER, Lares and Penates ör
Cilicia ant its Governors, London 1853.
2. Osmanlı Arşivi, Hattı Hümayun, nr.32277-İ; Cezmi YURTSEVER,
Kilikya Klişesi, İstanbul 1983, s. 135-137
3. Osmanlı Arşivi, Hattı Hümayun, nr. 32277-İ
4. Robert W.Edwards, The Fort ifi c ati on s of Armenian Cilicia, Washington
1987,s.lO.
5. Victor LANGLOİS, Voyage Dans La Cilicie 1852-1853, Paris 1861.
6. Victor LANGLOİS, Le Tresor deş Chartes D'Armenie ou
CARTULAIRE, Venice 1863.
7. Ahmet Cevdet Paşa, Maruzat, (Neşreden Yusuf Halaçoğlu) İstanbul
İ980,s.ll3.
8. Cezmi YURTSEVER, Çukurova Siyasi Tarihinde Adana Valileri,
Adana 1992 (yazma halindedir), s. 55-73; Osmanlı Arşivi, İrade
Meclisi-Mahsus, nr. 1267; Osmanlı Arşivi, Yıldız:18-553/409-93-37
9. Vıtal CUİNET, La Turguie D'Asie , Tome-II, Paris 1891, s.5
10. Adana Salnamesi, Hicri-1308, Kemal H. Karpat, Ottoman Population
1830-1914, Wisconsin University Press, s. 120
11. Mercimek / Anavarza çiftliği hakkında bak. K. Semerkandi, "Çukurova
Harası" (daktilo edilmiştir), 1955, Mercimek TİGEM arşivi.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder